Historia jakości

Jakość w starożytności

Za pierwsze wzmianki dotyczące jakości uznaje się zapisy z Kodeksu Hammurabiego z roku 1700 p.n.e.. Przewidywał on kary dla budowniczych popełniających błędy jakościowe w swej pracy. Budowniczy, którego budowla zawaliła się z powodu niedostatecznej jakości i spowodowała śmierć właściciela, sam musiał zapłacić za to życiem. Jest to nic innego jak odpowiedzialność za jakość produktu. Również w starożytnym Egipcie i Chinach dużą wagę przywiązywano do jakości. Można o tym przeczytać w książce Podręcznik wdrażania ISO 9001.

Geneza współczesnej jakości

opracowanie własne

Wraz z rozwojem techniki i sposobów produkcji, rozwijało się podejście do spraw jakości. Na początku XX w.  w zakładach Forda w USA, zapoczątkowano produkcję seryjną. Wraz z nią wprowadzono  opracowane przez Fryderyka Taylora zasady zarządzania. Mówiły one między innymi o ustalaniu najlepszej metody wykonania zadania; doborze, szkoleniu i doskonaleniu robotników celem przydzielenia pracy, do których się najbardziej nadają; współpracy kierownika i robotników; równym podziale pracy i odpowiedzialności między kierowników i pracowników. Oparcie się na tych zasadach pozwoliło na rozdzielenie funkcji produkcyjnych i kontrolnych oraz na wytwarzanie produktu wysokiej jakości przez niewykwalifikowaną kadrę. Ponadto firma zaczęła zatrudniać zespoły inspektorów, którzy sprawdzali produkt i porównywali z prototypem. Tę procedurę stosowano we wszystkich fazach wytwarzania. Inspekcję prowadzono w celu oddzielenia wykrytych wyrobów o niskiej jakości od wyrobów o jakości akceptowalnej, a następnie ich wycofanie, naprawienie i sprzedaż po niższej cenie. Ten okres wiąże się z pierwszym stadium rozwoju Total Quality Management (TQM – zasada kompleksowego zarządzania jakością), czyli tzw. kontrolą inspekcyjną. W przeciągu XX w. kompleksowe zarządzanie jakością przeszło w sumie przez cztery etapy rozwoju, aby osiągnąć dzisiejszy kształt. Można je następująco sklasyfikować:

• inspekcja jakości,
• kontrola jakości,
• zapewnienie jakości,
• kompleksowe zarządzania jakością.

Geneza norm jakościowych

Początki normalizacji w dziedzinie systemów jakości sięgają końca lat 50. ubiegłego wieku. W krajach, które funkcjonowały w warunkach wolnego rynku zaczęto postrzegać jakość w sposób szerszy niż ostateczna jakość wyrobu. Coraz większy nacisk kładziono na zapobieganie błędom, a nie na ich wykrywanie. Pionierskie działania w tej dziedzinie zapoczątkowano w Stanach Zjednoczonych, gdzie została opracowana pierwsza norma MIL-Q-9858 wydana w 1959 roku, opisująca system zapewnienia jakości. Dokument ten, zatytułowany Wymagania programu jakości, określał wymagania stawiane dostawcom oferującym swe produkty na rzecz armii USA. W roku 1963 normę tą zmodyfikowano i wydano jako  MIL-Q-9858A. Stała się ona podstawą do opracowania podobnych uregulowań dotyczących dostawców dla NATO. W roku 1969 wydano je jako AQAP-1. Wyżej wymienione normy postawiły szereg wymagań jakościowych dotyczących wszystkich faz powstawania wyrobu, od fazy przedprodukcyjnej do poprodukcyjnej. Do spełnienia ich wymogów zostali zobowiązani także podwykonawcy dostawców. Poszerzyło to krąg zainteresowania normami jakościowymi na inne gałęzie przemysłu.

W latach 70-tych wydano również normy jakościowe dotyczące przemysłu maszynowego oraz energetyki jądrowej. Wtedy także narodowe organizacje normalizacyjne zainteresowały się problematyka jakości. Powstały pierwsze normy narodowe: CSA 3-Z299 (Kanada), BS 5750 (Wielka Brytania). BS 5750  była wzorcem  norm międzynarodowych.

Najważniejsze normy jakościowe powstałe w latach 1959 – 1990

W roku 1979, w ramach ISO rozpoczął działalność komitet ISO/TC 176. Efektem jego prac stała się opublikowana w 1986 roku norma ISO 8402 Zarządzanie jakością i zapewnienie jakości. Terminologia – pierwsza z rodziny ISO 9000. Przyjęło się, że wszystkie normy wydane przez komitet ISO/TC 176 zaliczało się do tej rodziny. W roku 1987 opublikowano kolejne trzy normy: ISO 9001, ISO 9002 i ISO 9003. Stanowiły one opis trzech modeli systemu zapewnienia jakości. W tym samym roku w niezmienionej formie przyjął je przez Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN), oznaczając jako – EN 29000.

Okres, który upłynął od pierwszego wydania norm serii ISO 9000 pozwolił na zebranie wielu doświadczeń odnoszących się do różnych branż przemysłu, przedsiębiorstw i innych organizacji. Doświadczenia te spowodowały, iż w roku 1994 przeprowadzono pierwszą nowelizację norm rodziny ISO 9000. Skoncentrowano się na pełnym ujęciu cyklu życia wyrobu – od określenie potrzeb przez klienta do chwili, gdy użytkuje on wyrób. Norma ta została wydana jako ISO 9000:1994 (w Polsce PN ISO 9000:1996). Drugiej nowelizacji norm dokonano w roku 2000. Zmiany te były gruntowne i zbliżyły  opisany w nich system zarządzania jakością (SZJ) do koncepcji TQM. Uwzględniono postęp, jaki nastąpił w dziedzinie jakości, zmieniają­ce się potrzeby rynkowe, a także doświadczenia zdobyte podczas stosowania norm dotyczących zapewnienia jakości, opublikowa­nych w 1987 i 1994 roku. Położono duży nacisk na podejście procesowe oraz zaangażowanie najwyższego kierownictwa. Ponadto poszczególne modele SZJ opisane przez normy ISO 9001:1994, ISO 9002:1994 i ISO 9003:1994 zastąpiono jednym modelem (opisanym w ISO 9001:2000), który można było dostosować do wybranej organizacji (dokonać wyłączeń). Najważniejsze zmiany dokonane podczas obu nowelizacji przedstawiono w tabl. 2. Normy te i ich nowelizacja były przejmowane jako normy europejskie oraz krajowe i oznaczane według obowiązującego w danym systemie sposobu.

Obecnie podstawą do budowania systemów zarządzania jakością są dwie normy: ISO 9001:2008 „System zarządzania jakością – Wymagania” oraz norma ISO 9004:2009 „Zarządzanie mające na celu osiąganie trwałego sukcesu organizacji – Podejście poprzez zarządzanie jakością”. Podstawą do certyfikacji SZJ jest norma ISO 9001:2008, a norma ISO 9004:2009 wybiega nieco ponad wymagania ISO 9001:2008, stanowiąc wytyczne dotyczące doskonalenia SZJ jak i działania całej organizacji.

Normy ISO serii 9000 nie są to normy techniczne. Nie opisują one parametrów, jakie powinny spełniać produkt lub usługa, lecz przedstawiają pewne zasady, których przestrzeganie może zapewnić odpowiednią jakość.

Źródła:
Dahlgaard J.J., Kristensen K., Kanji G.K., Podstawy zarządzania jakością, PWN , Warszawa 2004
Hamrol A., Mantura W., Zarządzanie Jakością. Teoria i Praktyka, PWN, Warszawa 2002
Rogala P., Brzozowski T., Systemy zarządzania jakością i środowiskiem, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2003
Sikora T., Zarządzania jakością według norm ISO serii 9000:2000, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2005
Tochman R., Integracja systemów zarządzania jakością ISO 9001 i zarządzania środowiskiem ISO 14001 na przykładzie wybranej procedury, Politechnika Poznańska, Poznań 2005