Wprowadzenie
Obawy związane z bezpieczeństwem żywności pojawiają się coraz częściej wśród konsumentów. Masowa produkcja jak i chemizacja rolnictwa mają zasadniczy wpływ na obniżenie jakości żywności. Świadomość zagrożenia zdrowia przyczyniła się do wzrostu zainteresowania żywnością ekologiczną, która ma gwarantować wysoką jakość. Żywność ta zgodnie z rozporządzeniem nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych zawiera ograniczoną ilość substancji dodatkowych oraz składników nieekologicznych pełniących funkcje technologiczne, ich dodatek musi być minimalny, wynikający z istotnej potrzeby technologicznej. System produkcji ekologicznej w Polsce objęty jest kontrolą jakości i certyfikacji, co wzbudza wśród konsumentów większe zaufanie i daje większą wiarygodność produktu. W produkcji konwencjonalnej kontroli podlega produkt finalny, z kolei produkcja ekologiczna opiera się za zasadzie kontroli „od pola do stołu”, czym zwiększa jej bezpieczeństwo.
Mimo, że zainteresowanie ekorolnictwem i ekoproduktem rośnie, to wciąż istnieją liczne bariery, które uniemożliwiają większy dostęp tych produktów do konsumenta. Zrozumienie w jaki sposób konsumenci oceniają żywność ekologiczną oraz jaki jest motyw jej zakupu jest wciąż interesującym przedmiotem do badań. Wyniki takich badań mogą w pewnym stopniu posłużyć dla rozwoju tego sektora rolnictwa oraz podnieść jakość analizowanego produktu
Rynek żywności ekologicznej w Polsce
Sektor rolnictwa ekologicznego rozwija się prężnie od lat 90. minionego wieku. W okresie 2011-2012 nastąpił wzrost liczby gospodarstw ekologicznych o 10%. Obecnie szacuje się, że powierzchnia tych gospodarstw stanowi 3,4 % terenów uprawianych rolniczo w Polsce. Dla porównania w krajach europejskich wynoszą one średnio 2,2% powierzchni. Szacuje się, że więcej niż 80% żywności ekologicznej jest kierowane na eksport do krajów zachodnich, a nawet do Japonii, z kolei krajowy asortyment sklepów z ekoproduktami wzbogacany jest przez dostawców zagranicznych (często dzieje się tak, że produkty te są wysoko przetworzone, a do ich produkcji używa się krajowych surowców). Na tle innych krajów ( jak np.: Niemcy, Austria, Norwegia) nasz krajowy rynek ekoproduktów jest relatywnie niski. Konsumpcja żywności ekologicznej w Polsce przypadająca na jednego mieszkańca również nie jest zachwycająca. Dla zobrazowania w 2011 roku wydaliśmy na te produkty 3 Euro na osobę, podczas gdy w Szwajcarii wydano 162 Euro.
Dotacje są bardzo ważnym czynnikiem rozwoju gospodarstw ekologicznych. Krytycznie ocenia się zjawisko, że większość terenów objętych rolnictwem ekologicznym stanowią powierzchnie trawiaste, które powinny być użytkowana przez zwierzęta przeżuwające, które rzadko pojawiają się w takich gospodarstwach. Dostrzega się wiele nieprawidłowości w prowadzeniu gospodarstw ekologicznych, wymienia się tu na przykład brak wystarczającej wiedzy wśród rolników, którzy próbują stosować niedozwolone praktyki (np. stosować nawozy sztuczne) jak i rezygnują z uprawy roślin bobowatych, które w produkcji ekologicznej odgrywają podstawową funkcję nawozu i źródło azotu.
Rolnictwo w Polsce daje możliwość rozwoju produkcji ekologicznej, nawet na skalę europejską. Niestety wciąż istnieją w tym zakresie niesprzyjające warunki, tj.: niski poziom promocji żywności ekologicznej, ubogi asortyment, ograniczona dostępność, niesprzyjająca polityka rolna ( w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na rok 2014-2020 przewidziane są mniejsze dopłaty dla rolników), należy również wymienić niską świadomość konsumentów na temat tej żywności.
Przewiduje się, że produkty ekologiczne znajdą uznanie szerszej grupy konsumentów oraz będą w większym stopniu dostępne. Jednakże nieuniknioną barierą będzie nadal wyższa cena. Zdaniem specjalistów zajmujących się ekonomią rolnictwa nierealne jest, aby polskie rolnictwo całkowicie przestawiło się na metody ekologiczne, tym bardziej że wciąż udoskonala się konwencjonalne metody uprawy jak i dużym uznaniem cieszy się prężnie rozwijająca się integrowana produkcja roślin.
Cel, zakres i metodyka badań
Celem pracy było określenie opinii konsumentów na temat jakości żywności ekologicznej. Pytania dotyczyły najczęściej kupowanych produktów ekologicznych, miejsca ich zakupu, motywu ich wyboru itp. Do opracowania wyników badań wykorzystano metodę ankietową, a narzędziem badawczym był przygotowany kwestionariusz. Dobór respondentów biorących udział w badaniu miał charakter celowy. Odpowiedzi udzielały osoby pełnoletnie, które robiły zakupy na wrocławskim bazarze ze „zdrową” żywnością. Bazar ten, dokładnie nazwany Wrocławskim Bazarem Smakoszy w każdą niedzielę gromadzi zwolenników żywności „zdrowej” i ekologicznej. Otrzymane wyniki przedstawiono w postaci opisowej oraz graficznej.
Przedstawienie wyników przeprowadzonych ankiet wśród konsumentów
W lutym 2015 roku na Wrocławskim Bazarze Smakoszy przeprowadzono badanie ankietowe. Uczestniczyło w nim 100 losowo wybranych osób, które wyraziły chęć udzielenia odpowiedzi. W badaniu przeważały kobiety (56%) oraz osoby w przedziale wiekowym 26-35 (stanowiły one 34%). Wśród ankietowanych 81% deklarowało wykształcenie wyższe. Najczęstszą odpowiedzią na pytanie jaki rodzaj produktów ekologicznych wybiera Pani/Pan najczęściej były owoce (głównie jabłka), stanowiły one 15,52% ogólnej liczby odpowiedzi, następnie pieczywo 13,79% oraz nabiał (głównie sery, w tym kozie)12,07%. Uczestnicy badania często podkreślali, że szukają produktów bezglutenowych, bezlaktozowych, czy też o obniżonej zawartości cukrów prostych. Odpowiedzi te często miały związek z deklarowanymi problemami zdrowotnymi (tj.: alergie i nietolerancje pokarmowe ) czy też były świadomym wyborem codziennej diety.
Rys. 1. Miejsca zakupu produktów ekologicznych
Źródło: opracowanie własne
Odpowiedzią respondentów na pytanie gdzie najczęściej kupują produkty ekologiczne były bazary, targi jak i okazjonalne jarmarki. Drugą najczęstszą odpowiedzią było pozyskiwanie produktów bezpośrednio u rolnika, jednak nie wiemy czy gospodarstwa te można zaliczyć do ekologicznych. Ankietowani często sceptycznie podchodzą do kupowania żywności ekologicznej w supermarketach. Mimo, że supermarkety są ogólnie dostępne i wszechstronnie wyposażone to w swej ofercie pomijają wspomniane produkty. Fakt ten tłumaczyć można dużymi wymaganiami supermarketów w stosunku do dostawców żywności ekologicznej. Głównym problemem może być sezonowość tych produktów, niejednorodne cechy, kształt jak i ograniczona trwałość (rys.1).
W kolejnym pytaniu ankietowani zostali poproszeni o wymienienie motywów, które skłoniły ich do wyboru produktów ekologicznych. Ponad połowa wskazała względy zdrowotne. Dotyczyły one chęci utrzymania dobrego zdrowia, samopoczucia, jak i były związane z obecnością chorób dietozależnych (głównie były to: nietolerancja glutenu, podwyższony cholesterol). Częstym powodem, dla którego kobiety wybierały produkty ekologiczne była ciąża oraz obecność małych dzieci w rodzinie. Ankietowani wybierali ekoprodukty ze względu na naturalne pochodzenie, Motyw ten częściej podkreślany był przez mężczyzn. Następnie pojawiały się odpowiedzi związane z wysoką jakością tych produktów oraz wskazano, że motywem była rodzina i znajomi. W literaturze pojawiają się również względy związane z ochroną środowiska oraz zachowaniem równowagi w przyrodzie. Wymieniane się również lepsze walory smakowe. Odpowiedzi tych ankietowani w badaniu nie wymieniali.
Rys. 2. Najczęściej wymieniane znaki rozpoznawcze dla produktów ekologicznych
Źródło: opracowanie własne
Następne pytanie odnosiło się do znaków rozpoznawczych dla produktów ekologicznych (rys.2). Ankietowani najczęściej sugerują się informacjami zawartymi na etykiecie (wymieniano skład produktu, pochodzenie, informacje dotyczące producenta oraz rodzaj uprawy). Następnie wymieniano wiarygodność oraz zaufanie do producenta. Badani licznie odpowiadali, że sugerują się miejscem w którym kupują żywność ekologiczną, co nie zawsze może okazać się wiarygodne.
Rys. 3. Co może zmniejszać zainteresowanie produktami ekologicznymi?
Źródło: opracowanie własne
W odpowiedzi na pytanie co może zmniejszać zainteresowanie produktami ekologicznymi najczęściej podawano cenę, odpowiedź ta stanowiła 70% wszystkich udzielonych odpowiedzi (rys.3). Ceny żywności ekologicznej są od kilkudziesięciu do kilkuset procent wyższe od żywności konwencjonalnej. Jest to związane m.in. ze słabym rozwojem tego sektora rolnictwa, znacznym udziałem produktów zagranicznych. Dla wielu konsumentów jest to znacząca bariera (głównie dla młodzieży do 25 roku życia oraz dla konsumentów starszych powyżej 56 roku życia). W przeglądanej literaturze podaje się, że są grupy konsumentów, które darzą ten rodzaj żywności zaufaniem i jest to czynnik, który skłania ich do zapłacenia za te produkty wyższą cenę. Z kolei są konsumenci, którzy uważają, że za wyższymi cenami stoją działania marketingowe i solidna reklama. Uważają, że ceny te nie są adekwatne do jakości ekoproduktów. Zjawisko to wymaga jeszcze szerszych badań.
W ostatnim pytaniu poproszono ankietowanych o wyrażenie zdania (tak lub nie) czy określenie żywność ekologiczna może być stosowane zamiennie z określeniem żywność zdrowa. W odpowiedzi 41% ankietowanych uznało, że można używać tych określeń zamiennie (w tym 46 % ankietowanych odpowiedziało tak, ale tylko w mowie potocznej). Natomiast 54% stwierdziło, że żywność ekologiczna nie jest równoznaczna z żywnością zdrową, a 5% nie miała zdania na ten temat. Wyniki te obrazują świadomość konsumentów i ich stan wiedzy na temat produkcji ekologicznej żywności. Więcej niż połowa odróżnia żywność ekologiczną od żywności potocznie nazwanej zdrową.
PODSUMOWANIE
W ostatnich latach obserwuje się rozwój rynku żywności ekologicznej. Dzieje się tak z powodu zwiększającej się liczby gospodarstw ekologicznych oraz wzrostu popytu na tę grupę żywności. Wciąż jednak asortyment ekoproduktów i ich dostępność jest ograniczona. Wyniki badań ankietowych wskazują, że konsumenci najczęściej kupują żywność ekologiczną ze względów zdrowotnych. Konsumenci rozpoznają produkty ekologiczne głównie po informacjach zawartych na etykiecie. W opinii konsumentów głównym ograniczeniem zakupu ekoproduktów jest wyższa cena.
Literatura
- Mizak L., Żywność ekologiczna, żywność certyfikowana, Żywienie człowieka i metabolizm, 2009, nr 4, s. 630-639.
- Runowski H., Rolnictwo ekologiczne- rozwój czy regres ? Roczniki nauk rolniczych, seria G, 2009, nr 4, s.182-192.
- Stachak S., Wstęp do metodologii Nauk Ekonomicznych, Książka i Wiedza, Warszawa 1997, s. 157-162.
- Ziarno M., Zaręba D., Produkty ekologiczne w opinii konsumenta, Przegląd Mleczarski, 2013, nr 12, s.12-17.
- Żakowska-Biemas S., Bariery zakupu żywności ekologicznej w kontekście rozwoju rynku żywności ekologicznej, Journal of Research and Applications in Agricultural Engineering, 2011, nr 4, s. 216-220.
Netografia
- http://www.minrol.gov.pl/Jakosc-zywnosci/Rolnictwo-ekologiczne/Akty-prawne (data dostępu 10.04.15).
- http://www.biokurier.pl/aktualnosci/2287-polski-rynek-zywnosci-ekologicznej-w-liczbach (data dostępu 12.02.15).
