Wprowadzenie

Europejski Program Ekozarządzania i Audytu (z ang. Eco-Management and Audit Scheme; EMAS) jest wyróżniany jako jeden z systemów Zarządzania Środowiskowego. Jednak przede wszystkim należy zaznaczyć, że EMAS „jest unijnym instrumentem wprowadzonym w życie rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady, mającym na celu zachęcanie różnych organizacji do ciągłego doskonalenia efektów działalności środowiskowej”[5]. Mimo, iż jest to unijne rozporządzenie to udział organizacji w EMAS jest dobrowolne. Głównym założeniem systemu jest dostrzeżenie i nagrodzenie organizacji, które dobrowolnie wchodzą w zakres minimalnej zgodności z przepisami prawa i w sposób stały poprawiają efekty swojej działalności. „Wymagania rozporządzenia zostały przedstawione w 18 artykułach. EMAS w swoich wymaganiach systemowych opiera się na normie ISO 14001, rozszerza on jednak je o cztery następujące elementy[3]:

  • wykazywanie ciągłej poprawy działalności prośrodowiskowej organizacji;
  • wykazywanie pełnej zgodności z unijnymi i krajowymi przepisami prawa ochrony środowiska,
  • informowanie opinii publicznej o wpływie organizacji na środowisko, jej produktów i usług oraz o działaniach podejmowanych przez nią w celu minimalizowania negatywnych oddziaływań środowiskowych;
  • włączenie pracowników w proces poprawy efektów działalności środowiskowej”.

W Polsce postawa prawna dla EMAS obejmuje[4]:

  • Ustawę z dnia 15 lipca 2011 r. o krajowym systemie ekozarządzania i audytu (EMAS),
  • Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i auditu we Wspólnocie (EMAS),oraz
  • akt wykonawczy: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 1 lutego 2012 r. w sprawie wzoru wniosku o rejestrację organizacji w rejestrze EMAS.

            Podstawowym założeniem EMAS jest „wspieranie ciągłej poprawy efektów działalności środowiskowej organizacji przez ustanowienie i wdrażanie przez organizacje SZŚ, systematyczną, obiektywną i okresową ocenę efektywności takich systemów, dostarczanie informacji o efektach działalności środowiskowej, prowadzenie otwartego dialogu ze społeczeństwem i innymi zainteresowanymi stronami oraz aktywne zaangażowanie pracowników organizacji oraz odpowiednie szkolenia”[1]

            Organizacje pragnące zarejestrować się w systemie EMAS powinny zwrócić się do właściwego organu. W Polsce jest to Minister Środowiska, a w jego imieniu w każdym województwie tę rolę spełnia wojewoda. Minister Środowiska przekazuje informacje o zarejestrowanej jednostce do unijnego rejestru EMAS prowadzonego przez Komisję Europejską.

Analizując dane umieszczone we wspomnianym rejestrze EMAS, można, zauważyć, iż największą popularnością cieszył się EMAS w 2012 roku. Wzrost liczby rejestracji w stosunku do okresu zaraz po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej mogła być związana z:

  • czasem niezbędnym do opracowania odpowiednich procedur, odpowiedniej dokumentacji i sposobów postępowania,
  • wzrostem świadomości środowiskowej kierowników organizacji oraz społeczeństwa, a zatem chęć kreowania ekologicznego wizerunku jednostki,
  • rozszerzenie działalności polskich przedsiębiorstw z rynków lokalnych i krajowych na rynek europejski i międzynarodowy,
  • dostosowanie wymagań stawianym dostawcom przez jednostki zagraniczne.

 Zakres badań

            Tematem badań była ocena wpływu Systemów Zarządzania Środowiskiem (w tym EMAS) na działalność przedsiębiorstwa. Celem badania było m.in. określenie korzyści płynących z uczestnictwa w wybranym systemie ekozarządzania oraz zbadanie stosunku przedsiębiorstw do EMAS w przedsiębiorstwach na terenie Polski. Obecnie w rejestrze EMAS jest 51 organizacji, w badania zostały przeprowadzone na 43 organizacjach, a odpowiedzi zostały udzielone przez 17 jednostek.

 Analiza przeprowadzonych badań

            EMAS jest zarówno systemem dobrowolnym, jak i uniwersalnym. Świadczy o tym fakt, iż w rejestrze widnieją zarówno organizacje przemysłowe jak i organizacje świadczące usługi. Jednak należy zauważyć, iż EMAS posiadają przede wszystkim jednostki należące do sfery produkcyjnej (przemysłowej), zawiązane z takimi branżami jak: elektryczna, budowlana, ciepłownictwo, energetyka, lotnicza i motoryzacyjna, papiernicza, petrochemiczna, cementowa, wodociągowa, utylizacja odpadów, oraz produkcja kruszyw, opakowań, przetwórstwo tworzyw sztucznych. Znacznie mniej jest organizacji usługowych np. branża medyczna organy administracji publicznej.

W celu określenia czy wstąpienie do EMAS przyniosło korzyści, osoby ankietowane odpowiedziały na 2 następujące pytania:

  • jakie korzyści wewnętrzne odniosło przedsiębiorstwo dzięki uczestniczeniu w EMAS?
  • jakie korzyści zewnętrzne odniosło przedsiębiorstwo dzięki uczestniczeniu w EMAS?

Odpowiedzi dotyczące korzyści odnotowanych wewnątrz organizacji (ankietowani mogli wskazywać więcej niż jedną odpowiedź) kształtowały się w sposób przedstawiony na poniższym wykresie (rys. 1).

 

Rys. 1. Korzyści wewnętrzne

Rys. 1. Korzyści wewnętrzne
Źródło: opracowanie własne

Na podstawnie wykresu można stwierdzić, że korzyści wewnętrzne, jakie zauważyły w swoim funkcjonowaniu przedsiębiorstwa są podobne. Jednak do najważniejszych można zaliczyć: uzyskanie zgodności z przepisami oraz ułatwienie sposobu komunikacji z pracownikami i partnerami biznesowymi (po 19%). Dzięki odpowiednim narzędziom np. eco-mapping, a także ustanowionym procedurom możliwe jest ustalenie przepływu zasobów tj.: informacji, surowców, etc. między różnymi stronami w dużych przedsiębiorstwach, jak również między zainteresowanymi stronami. Ponadto pozwala na zdefiniowanie jakie informacje powinny być zbierane, porządkuje zapisy, a wskaźniki środowiskowe, raporty, deklaracje środowiskowe pozwalają informować pracowników, administrację publiczną oraz klientów[5]. Zatem system EMAS nie tylko wpływa na aspekty środowiskowe, ale również usprawnia działanie samej jednostki działającej według koncepcji EMAS.

Kolejną korzyścią zaobserwowaną w badanych organizacjach było pozyskiwanie aktualnych danych, którą zaobserwowano w 17% badanych organizacji, a na utworzenie dokumentacji spełniającej wymagania organizacji zwróciła uwagę taka sama liczba ankietowanych. Podobna ilość jednostek wskazała, iż niewątpliwą korzyścią jest zredukowanie kosztów.

W przypadku korzyści zewnętrznych, badane jednostki odpowiadały w następujący sposób (Rys. 2).

Rys.2. Korzyści zewnętrzne

Rys.2. Korzyści zewnętrzne
Źródło: opracowanie własne

Do najważniejszych korzyści określonych jako zewnętrzne organizujcie uznały cechy związane z promocją jednostki i atrakcyjnym wizerunkiem dla klienta. Do tej grupy można zaliczyć następujące aspekty:

  • lepsze stosunki z lokalną ludnością (19%) – czyli z otoczeniem, na które działalność przedsiębiorstwa wpływać bezpośrednio (np. na jakość życia) a, także stosunki z potencjalnymi klientami, można również wskazać wpływ pozytywny np. utworzenie miejsc pracy dla lokalnej ludności lub negatywne np. hałas, wzmożony ruch transportu samochodowego, nieprzyjemny zapach,
  • zwiększenie atrakcyjności firmy (16%) dla potencjalnych klientów, a zatem zwiększenie konkurencyjności polskich organizacji na rynku europejskim,
  • pro-ekologiczny wizerunek, lepszy wizerunek firmy (po 14%) – które mogą być istotne dla klientów, którzy mają na uwadze poprawę stanu środowiska oraz kierują się koncepcją zrównoważonego rozwoju.

Część jednostek zwróciła także uwagę na lepszą współpracę z administracją publiczną (11%) oraz możliwość uzyskania dotacji (12%). Zatem przedsiębiorstwa przede wszystkim zwracają uwagę na podejście i opinie potencjalnych klientów i partnerów biznesowych w stosunku do przedsiębiorstwa i jego funkcjonowania.

Podsumowanie

W przedstawionych badaniach próbowano określić, jaki wpływ na funkcjonowanie organizacji miało przystąpienie do EMAS oraz czy i jakie wystąpiły w związku z tym korzyści.

W każdej z badanych jednostek odnotowano jakieś korzyści z przytąpienia do EMAS. Jak zostało przedstawione w analizie większość przedsiębiorstw zauważa znaczną poprawę działania organizacji i zarządzania po zastosowaniu wymaganych przez EMAS dokumentów procedur i sposobów postępowania, które przyczyniają się do sukcesu organizacji. Jednakże, organizacje również podkreślają, iż korzyści zauważalnie są również poza samą organizacją. Dzięki EMAS ulegają poprawie również stosunki między jednostką, a otoczeniem, administracją publiczną, a przede wszystkim z partnerami biznesowymi i klientami. Jest to związane również ze spełnieniem wymagań stawianych przedsiębiorstwom przez Unię Europejską, a także z pro-jakościowym wizerunkiem jednostki oraz możliwością promowania jednostek logiem EMAS.

Można, zatem powiedzieć, iż wynikające z udziału w EMAS korzyści są wielokierunkowe. EMAS nie tylko wspomaga działalność prośrodowiskową, ale również poprawia funkcjonowanie organizacji w spełnianiu celów marketingowych i strategicznych związanych z prowadzoną działalnością.

 

Literatura i Netografia

  1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1221/2009 z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie dobrowolnego udziału organizacji w systemie ekozarządzania i audytu we Wspólnocie (EMAS) zwane również EMAS III.
  2. Emas Easy. Poradnik dotyczący wdrażania EMAS w MŚP źródło: http://bookshop.europa.eu/pl/emas-easy-dla-m-p-pbKH7406136/ (data dostępu: 28.03.2014).
  3. http://www.mos.gov.pl/ (data dostępu 26.03.2014).
  4. http://www.pcbc.gov.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=327&Itemid=339 (data dostępu 27.03.2014).
  5. Matuszak – Flejszman, A., Wdrażanie Systemu Ekozarządzania I Audytu (Emas) W Urzędach administracji rządowej, źródło: http://www.mos.gov.pl/g2/big/2011_08/6548689d4fa649dca227a2c6b4a2d7d2.pdf, s. 16 (data dostępu 26.03.2014).
Autor: Małgorzata Dąbrowa Artykuł pochodzi z monografii konferencji Wyzwania Zarządzania Jakością 2014 organizowanej przez Koło Naukowe Zarządzania Jakością przy Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie.