Wprowadzenie
Przemysł lekki, zgodnie z Polską Klasyfikacją PKD[2], sklasyfikowany jest w sekcji przetwórstwa przemysłowego i obejmuje trzy główne sektory: produkcję wyrobów tekstylnych, produkcję odzieży oraz produkcję skór i wyrobów ze skór wyprawionych. Publikacja stanowi krótką analizę sytuacji gospodarczej sektorów przemysłu lekkiego, w zakresie których Instytut Przemysłu Skórzanego Oddział w Krakowie prowadzi badania naukowe i szkolenia, a także analizę potrzeb kadrowych dla tej branży. Na podstawie swego rodzaju studium przypadku jednego z innowacyjnych narzędzi – Małopolskich Standardów Usług Edukacyjno-Szkoleniowych (MSUES), podkreślono znaczenie jakości oferowanych na rynku usług edukacyjno-szkoleniowych dla branży przemysłu lekkiego i opisuje korzyści z posiadania znaku jakości MSUES, który mogą uzyskać instytucje, po pozytywnej weryfikacji pod względem spełniania takich standardów.
Analiza gospodarcza sektorów przemysłu lekkiego
Na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat branża włókienniczo-odzieżowa i skórzana, zarówno w Polsce, jak i w Europie, uległa zasadniczym przemianom. Przemiany w Polsce dotyczyły przede wszystkim form własności potencjału wytwórczego, ale też technologii i organizacji produkcji, jej wielkości oraz sposobów dystrybucji i handlu[1]. Z danych raportowanych przez Ministerstwo Gospodarki o stanie gospodarki[3] wynika, że w Polsce na koniec 2011 r. w sektorze przemysłu lekkiego funkcjonowało 985 przedsiębiorstw, z liczbą pracujących > 9 osób (o 4% mniej niż w r. 2010), w których pracowało blisko 93,5 tys. osób (spadek w stosunku do końca 2010 r. o 4% – 99,8 tys.). We wszystkich podsektorach przemysłu lekkiego zaobserwowano spadek liczby przedsiębiorstw i zatrudnienia, przy czym największy dotyczył przemysłu odzieżowego, gdzie liczba przedsiębiorstw zmniejszyła się o 31 firm, a liczba pracujących spadła o ponad 3,8 tys. osób, czyli o 8%. W r. 2011, w porównaniu do roku poprzedniego, w przemyśle lekkim spadła liczba rentownych przedsiębiorstw z 699 do 690, co stanowiło 70% wszystkich jednostek funkcjonujących w przemyśle lekkim. Jedynie przemysł odzieżowy zanotował wzrost firm rentownych: z 335 do 342 na ogólną liczbę 498 jednostek. W 2011 r. sytuacja przemysłu lekkiego poprawiła się nieznacznie –przychody z całokształtu działalności wzrosły z 14,1 mld zł w 2010 r. do 15,4 mld zł w 2011 r. (wzrost o 8,9%), przy czym największy wzrost przychodów dotyczył przemysłu skórzanego i tekstylnego (odpowiednio 21% i 14%), natomiast przemysł odzieżowy odnotował 5-proc. spadek przychodów. Przychody przemysłu lekkiego z całokształtu działalności stanowiły ok. 1,7% przychodów przetwórstwa przemysłowego. W 2011 r. w przemyśle lekkim nastąpił wzrost udziału przychodów ze sprzedaży eksportowej. Największy wzrost zaobserwowano w przemyśle tekstylnym. Udział przychodów ze sprzedaży kontrahentom zagranicznym stanowił 49% przychodów ogółem (w 2010 r. –42%). W przemyśle odzieżowym było to 39% (wobec 35%), a w przemyśle skórzanym 47% (wobec 44%). Nakłady inwestycyjne w przemyśle lekkim w 2011 r. zamknęły się kwotą 531 mln zł (spadek o 6% w relacji do r. 2010). Więcej inwestowały firmy przemysłu tekstylnego (wzrost o 26%), znacznie mniej firmy przemysłu skórzanego (spadek o 9%). Obroty handlu zagranicznego przemysłu lekkiego w 2011 r. przedstawiały się następująco:
- eksport przemysłu lekkiego w r. 2011 wyniósł 4.915 mln EUR:
− tekstylny – 1.072 mln EUR (wzrost o 12%),
− odzieżowy – 3.303 mln EUR (wzrost o 10%),
− skórzany – 540 mln EUR (wzrost o 11%), w tym obuwie – 472 mln EUR (wzrost o 18%).
- import przemysłu lekkiego w r. 2011 wyniósł 7.451 mln EUR:
− tekstylny – 3.052 mln EUR (wzrost o 7%),
− odzieżowy – 3.540 mln EUR (wzrost o 9%),
− skórzany – 860 mln EUR (wzrost o 17 %), w tym obuwie – 829 mln EUR (wzrost o 15%)[3].
Wbrew różnej koniunkturze, europejski przemysł lekki jest światowym liderem w zakresie wykorzystania technologii, mody i innowacji, szczególnie silnie rozwijających się w dziedzinie technicznych i przemysłowych wyrobów włókienniczych, jak również wysokiej jakości odzieży[3]. Polski przemysł lekki – tekstylno-odzieżowy i skórzany – wciąż rozwija się i potrzebuje branżowych specjalistów. Doświadczeni pracodawcy dostrzegają, iż największą wartością firmy jest wysoko wykwalifikowana kadra. W odpowiedzi na sygnały przedsiębiorców, dotyczące problemów ze znalezieniem pracowników, posiadających odpowiednie kwalifikacje zawodowe oraz sugestie związane z nieodpowiednim dopasowaniem programów kształcenia do wymogów stawianych absolwentom szkół przez rynek pracy, Związek Przedsiębiorców Przemysłu Mody Lewiatan przeprowadził badania ankietowe związane z monitorowaniem oczekiwań przedsiębiorców w zakresie potrzeb kadrowych oraz wymaganych kwalifikacji osób pracujących w branży odzieżowej. Wyniki badań pokazały dość poważne braki kadrowe, głównie wśród specjalistów z zakresu konstrukcji i modelowania form odzieżowych oraz technologów odzieży (rys. 1.)[10]
Rys. 1. Zawody specjalności odzieżowych, uznawane przez branżowych przedsiębiorców
za najbardziej deficytowe
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych ankietowych ZPPM Lewiatan2
Znaczenie jakości szkoleń dla przemysłu lekkiego
Dzisiejszy przemysł lekki (tekstylno-odzieżowy i skórzany) odczuwa lukę pokoleniową i dotkliwe braki w zakresie wyższej kadry technicznej i zarządzającej, jak też znaczny deficyt wykwalifikowanych pracowników produkcyjnych (szczególnie doświadczonych technologów produkcji, projektantów, garbarzy). W rozwiązywaniu kadrowych problemów z pewnością nie pomaga likwidacja szkół/klas zawodowych o profilu włókienniczo-odzieżowym i skórzanym. Utrwalony przez lata niekorzystny wizerunek branży, spowodował m.in. efekt niskiego zainteresowania młodzieży kształceniem się w zawodach przemysłu lekkiego. Ważne jest więc upowszechnianie sukcesów polskiego przemysłu mody, nowych technologii i innowacji oraz pokazanie, że przedsiębiorstwa produkujące odzież, bądź związane z produkcją wyrobów przemysłu lekkiego mogą być i często są nowoczesnymi miejscami pracy, nie odbiegającymi standardem od innych branż. Istotne jest również lepsze dopasowanie profilu zawodowego absolwentów szkół zawodowych (zarówno na poziomie średnim, jak i wyższym) do potrzeb rynku pracy, ponieważ obserwowana obecnie niewystarczająca korelacja w/w obszarów skutkuje trudnością ze znalezieniem pracy wśród ludzi młodych, pomimo znacznego zapotrzebowania na zatrudnienie tego typu osób w przemyśle. Badania ankietowe ZPPM Lewiatan sugerują również, by w procesie edukacji zawodowej czerpać nie tylko z potencjału, jakim wciąż dysponuje polski przemysł (specjaliści-praktycy z wieloletnim doświadczeniem zawodowym), ale sięgać również po sprawdzone modele kształcenia wypracowane za granicą (kadra zawodowa kształcona jest w ścisłej współpracy z przemysłem, a działalność naukowo-badawcza koncentruje się przede wszystkim na badaniach przemysłowych, realizowanych pod potrzeby konkretnych firm)[10].
Polscy pracodawcy sektora przemysłu lekkiego coraz częściej zaczynają doceniać znaczenie jakościowo dobrych – skrojonych na miarę potrzeb – specjalistycznych szkoleń w zakresie różnych form zawodowego kształcenia. Wprawdzie krajowy rynek pozaformalnej edukacji dla przemysłu lekkiego wciąż wypełniany jest różnymi narzędziami edukacyjnymi, tworzonymi zarówno przez podmioty publiczne, prywatne, organizacje pozarządowe, a nawet indywidualne osoby, także dzięki istnieniu różnorodnych narzędzi i platform służących do wspierania edukacji, ale skuteczność tych narzędzi, biorąc pod uwagę kształcenie zawodowe w branży przemysłu lekkiego, postrzeganego również jako przemysł kreatywny, nie zawsze jest taka, jak być powinna. Ważna jest bowiem komunikacja z klientem, poznanie jego oczekiwań i zaspokojenie jego potrzeb oraz jakość oferowanych usług.
W celu poprawy jakości usług edukacyjnych i szkoleniowych, w ramach projektu „Małopolskie partnerstwo instytucji w obszarze rynku pracy, edukacji i szkoleń”, realizowanego w ramach Działania 6.1.1 Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, w r. 2010 współpracę podjęło wiele instytucji szkoleniowych (instytucji szkoleniowych, instytucji publicznych, m.in. urzędów pracy, biura karier uczelni wyższych). W wyniku wielomiesięcznej pracy i zaangażowaniu różnych ekspertów, opracowano Małopolskie Standardy Usług Edukacyjno-Szkoleniowych (MSUES).
Charakterystyka znaku jakości MSUES i korzyści z jego posiadania
Małopolskie Standardy Usług Edukacyjno-Szkoleniowych (MSUES) to innowacyjne narzędzie zaakceptowane przez Radę Programową Małopolskiego Partnerstwa na rzecz Kształcenia Ustawicznego, służące do oceny instytucji szkoleniowych, zainteresowanych otrzymaniem znaku jakości (rys.2.) dla swoich usług. Znak jakości MSUES przyznawany jest (na okres 3 lat) przez Województwo Małopolskie – Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie w ramach Centrum Zapewnienia Jakości Kształcenia w Małopolsce, mieszczącym się w Wojewódzkim Urzędzie Pracy w Krakowie.
Rys. 2. Wzór znaku jakości przyznawanego przez Centrum Zapewnienia Jakości Kształcenia
Źródło: Serwis internetowy https://www.pociagdokariery.pl/ (data dostępu 12.03.2014)
Głównymi zadaniami Centrum Zapewniania Jakości Kształcenia w Małopolsce jest:
- prowadzenie weryfikacji instytucji szkoleniowych zgodnie z MSUES i przyznawanie znaku jakości MSUES,
- prowadzenie konsultacji dla instytucji szkoleniowych, zainteresowanych uzyskaniem znaku jakości,
- monitoring jakości usług instytucji ze znakiem jakości MSUES,
- prowadzenie bazy zweryfikowanych pod względem spełniania MSUES instytucji szkoleniowych,
- monitoring funkcjonowania MSUES na rynku usług szkoleniowych,
- współpraca z instytucjami na rzecz jakości kształcenia na bazie doświadczeń Małopolskiego Partnerstwa na rzecz Kształcenia Ustawicznego,
- analiza dostępności oferty szkoleniowej pod względem potrzeb mikro, małych i średnich przedsiębiorstw,
- wsparcie metodyczne instytucji publicznych dla zamawiania szkoleń w oparciu o MSUES[6].
Znak jakości mogą otrzymać instytucje szkoleniowe, rozumiane jako publiczny i niepubliczny podmiot prowadzący na podstawie odrębnych przepisów edukację pozaszkolną, skierowaną do osób dorosłych, które pozytywnie przejdą audyt, będący ostatnim etapem procesu weryfikacji pod kątem spełniania MSUES.
Uzyskanie znaku jakości Małopolskich Standardów Usług Edukacyjno-Szkoleniowych przez małopolskie przedsiębiorstwa świadczy przede wszystkim o wiarygodności oraz profesjonalizmie instytucji, która się nim posługuje. Ponadto w instytucjach, które otrzymają znak jakości MSUES, małopolscy przedsiębiorcy będą mogli realizować bony szkoleniowe w ramach innowacyjnego projektu Województwa Małopolskiego, tj. „PFK – Podmiotowe finansowanie kształcenia” (PO KL Działanie 8.1 Rozwój pracowników i przedsiębiorstw w regionie), który umożliwi dofinansowanie szkolenia pracowników. Kompleksowe wsparcie oferowane przedsiębiorcy w ramach systemu, który z założenia ma być przejrzysty, logiczny i nastawiony na jakość, obejmie pomoc dla przedsiębiorstwa w określaniu potrzeb szkoleniowych – na życzenie, dofinansowanie szkolenia w formie bonu szkoleniowego oraz szkolenie dobrej jakości na życzenie przedsiębiorcy. W pilotażu systemu, prowadzonym w ramach projektu, będzie mogło wziąć udział 180 firm z sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorstw z Małopolski. Rekrutację do systemu prowadzić będzie wyspecjalizowany zespół konsultantów systemu bonowego. System podmiotowego finansowania kształcenia zakłada współfinansowanie szkolenia przez przedsiębiorcę[7].
Procedura weryfikacji instytucji szkoleniowych pod kątem spełniania MSUES
Procedura weryfikacji instytucji szkoleniowych pod kątem zgodności z MSUES składa się z etapów: samooceny, konsultacji, audytu zewnętrznego i monitorowanie jakości usług (rys.3). Do końca czerwca 2015 r. prowadzona będzie w ramach projektu innowacyjnego Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie pod nazwą „PFK – Podmiotowe finansowanie kształcenia”[6].
Rys. 3. Schemat przedstawiający etapy weryfikacji instytucji szkoleniowych pod kątem spełniania MSUES
Źródło: opracowanie własne
I etap weryfikacji – samoocena – indywidualna i świadoma refleksja instytucji szkoleniowej. Instytucja samodzielnie ocenia, czy spełnia wymagania zdefiniowane w MSUES, w oparciu o wiedzę dotyczącą sposobów własnego działania. Wyniki samooceny są przedmiotem rozmowy z konsultantem i są punktem odniesienia dla działań dostosowujących funkcjonowanie instytucji szkoleniowej do wymagań MSUES. Szczegółowy wykaz 20 standardów (podzielonych na 4 grupy: związane z przebiegiem usługi, z potencjałem kadry dydaktycznej, z warunkami organizacyjnymi oraz z zarządzaniem instytucją szkoleniową) opisujących rozwiązania sprzyjające wysokiej jakości usług edukacyjno-szkoleniowych, znajduje się w Przewodniku po Małopolskich Standardach Usług Szkoleniowo-Edukacyjnych[4].
II etap weryfikacji – konsultacja – spotkanie konsultanta z przedstawicielem instytucji szkoleniowej w celu omówienia pierwszego etapu weryfikacji – samooceny. Konsultant doprecyzowuje i wyjaśnia zapisy standardów, które budzą wątpliwości, określa działania dostosowujące funkcjonowanie instytucji szkoleniowej do wymagań MSUES, sporządza plan audytu oraz definiuje jego zakres i termin. W trakcie tego etapu następuje podpisanie umowy pomiędzy instytucją szkoleniową oraz Wojewódzkim Urzędem Pracy w Krakowie o weryfikację pod kątem zgodności z MSUES oraz przyznanie znaku jakości.
III etap weryfikacji – audyt zewnętrzny – uzyskanie obiektywnej i niezależnej oceny jakości usług edukacyjno-szkoleniowych świadczonych przez instytucję szkoleniową przy zastosowaniu wymagań zdefiniowanych w MSUES. Prowadzony jest przez podmiot zewnętrzny, niezależny od audytowanej instytucji szkoleniowej. Jego efektem ma być uzyskanie racjonalnego potwierdzenia, że firma szkoleniowa realizuje usługi odpowiedniej jakości (na podstawie MSUES) oraz usprawnienie funkcjonowania działalności instytucji szkoleniowej poprzez wskazanie działań dostosowujących i najmocniejszych stron audytowanej instytucji oraz obszarów do jej rozwoju.
IV etap weryfikacji – monitorowanie jakości usług – dotyczy instytucji szkoleniowych, które otrzymały znak jakości MSUES i będą poddawane monitoringowi ze strony Centrum Zapewniania Jakości Kształcenia w Małopolsce w zakresie jakości świadczonych usług.
Podsumowanie
Od stycznia 2014 r. przyznano już sześć pierwszych znaków jakości Małopolskich Standardów Usług Edukacyjno-Szkoleniowych (MSUES) krakowskim firmom, które pozytywnie przeszły audyt zewnętrzny[9]. W marcu br. natomiast, do Centrum Zapewnienia Jakości Kształcenia w Małopolsce wpłynął 150 wniosek o weryfikację instytucji szkoleniowej pod kątem zgodności z MSUES. Oznacza to, że lista instytucji będących w trakcie weryfikacji zostaje zamknięta, a instytucje szkoleniowe, których wniosek wpłynął po zamknięciu listy, znajdą się na liście rezerwowej[8].
Również statutowa działalność szkoleniowa Instytutu Przemysłu Skórzanego Oddział w Krakowie, będącego instytucją szkoleniową, zarejestrowaną w Wojewódzkim Urzędzie Pracy w Łodzi pod nr 2.10/00045/2008, jest obecnie weryfikowana pod kątem spełniania Małopolskich Standardów Usług Edukacyjno-Szkoleniowych. IPS O/Kraków wprowadził istosuje system zarządzania jakością zgodny z normą ISO 9001:2008 w zakresie projektowania i realizacji usług badawczych oraz projektowania i realizacji usług szkoleniowych dla przemysłu skórzanego (Certyfikat 0198 100 00109 wydany przez TÜV Rheinland Polska Sp. z o. o.). Instytut, wychodząc naprzeciw zapotrzebowaniu rynku, prowadzi otwarte i zamknięte szkolenia dla branży przemysłu lekkiego w zakresie: projektowania i konstruowania obuwia, modelowania kopyt w powiązaniu z projektowaniem obuwia, sposobów i technik oceny kopyt; oceny jakości i reklamacji obuwia i wyrobów skórzanych, podstaw produkcji obuwia, odbioru jakościowego obuwia; systemów zarządzania jakością oraz zarządzania środowiskowego, a wkrótce także w zakresie oceny jakości i reklamacji wyrobów przemysłu włókienniczego. Szkolenia ukierunkowane są na kształcenie praktycznych umiejętności dla branży przemysłu lekkiego, szczególnie obuwniczego i skórzanego. Instytut dba o to, by działalność, w tym branżowe szkolenia, były ciągle rozwijane i uatrakcyjniane oraz spełniały oczekiwania osób, chcących pozyskać specjalistyczną wiedzę i umiejętności. Otrzymanie znaku jakości Małopolskich Standardów Usług Edukacyjno-Szkoleniowych (MSUES) będzie potwierdzeniem szkoleń na najwyższym poziomie. Krakowski Oddział Instytutu Przemysłu Skórzanego uczestniczy także w projektach Małopolskiej Agencji Rozwoju Regionalnego SA, poprzez tymczasowe zatrudnienie pracowników instytutu w małopolskimi firmami jako wysoko wykwalifikowany personel oraz poprzez przyjmowanie na staże pracowników MŚP.
Literatura
[1] Przyjemska L., Perspektywy rozwoju i zagrożenia dla krajowego i europejskiego przemysłu obuwniczego i skórzanego w czasach globalizacji. Monografia pt. Obuwie, bezpieczeństwo i funkcjonalność pod redakcją Lidii Przyjemskiej i Bożeny Rajchel-Chyla. Instytut Przemysłu Skórzanego, Kraków 2012.
Netografia
[2] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24.12.2007 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), publikacja: Dz. U. z 2007 r. nr 251, poz. 1885 oraz z 2009 r. nr 59, poz. 489, dostęp: http://www.klasyfikacje.gofin.pl/pkd/4,0.html (data dostępu 20.03.2014).
[3] POLSKA 2012. Raport o stanie GOSPODARKI, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2012, str. 155-156,
http://www.mg.gov.pl/files/upload/8436/PL_MG_DSA_MWP_Polska_2012_Raport_o_stanie_gospodarki_w_ost.pdf (data dostępu 20.03.2014).
[4] Świeży M., Przewodnik po Małopolskich Standardach Usług Edukacyjno- Szkoleniowych, opracowanie na zlecenie wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie w ramach projektu Małopolskie Partnerstwo Instytucji w obszarze rynku pracy, edukacji i szkoleń, zrealizowane przez Wszechnicę Uniwersytetu Jagiellońskiego, Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie 2012, str. 15-23, https://www.pociagdokariery.pl/Lists/WUPArticles/Attachments/701/Przewodnik%20po%20MSUES.pdf (data dostępu 20.03.2014).
[5] Falgier J., Centrum Zapewniania Jakości Kształcenia w Małopolsce, Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, https://www.pociagdokariery.pl/_layouts/UM.WUP/ArticleDetails.aspx?aId=973&fId=3 (data dostępu 12.03.2014).
[6] Falgier J. Weryfikacja instytucji szkoleniowej pod kątem spełniania MSUES, Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, https://www.pociagdokariery.pl/_layouts/UM.WUP/ArticleDetails.aspx?aId=1003&fId=3 (data dostępu 12.03.2014).
[7] Opis systemu PFK. Projekt PFK – Podmiotowe finansowanie kształcenia. Wersja 1.0 z dnia 17 grudnia 2013, http://www.pociagdokariery.pl/ArticleDocs/5/Opis%20systemu%20PFK.pdf (data dostępu 12.03.2014).
[8] Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, http://wup-krakow.pl/aktualnosci/2014/2/przyznano-pierwsze-znaki-jakosci-msues oraz http://wup-krakow.pl/aktualnosci/2014/3/przyznano-kolejne-znaki-jakosci-msues (data dostępu 12.03.2014 i 26.03.2014).
[9] Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, http://wup- krakow.pl/aktualnosci/2014/3/150-instytucji-ubiega-sie-o-znak-jakosci-msues (data dostępu 20.03.2014).
[10] http://www.apparel.info.pl, Kogo poszukują pracodawcy z branży odzieżowej?, http://www.apparel.info.pl/index.php/edukacja/item/284-kogo-poszukuja-pracodawcy-z-branzy-odziezowej (data dostępu 20.03.2014).
