Wprowadzenie

We współczesnym życiu jakość jest niezwykle istotna, zarówno w sferze produkcyjnej, jak i usługowej. Jednak szczególne znaczenie odgrywa w obszarach dotyczących zdrowia i życia człowieka, a mianowicie w usługach opieki zdrowotnej. Według Światowej Organizacji Zdrowia, jakość usług medycznych jest rezultatem, sposobem użycia środków, organizacji usług i satysfakcją pacjenta. Jakość tych usług powinna dążyć do doskonałości, by zapewnić społeczeństwu należytą ochronę zdrowia. Jakość w służbie zdrowia jest oceniana i doskonalona za pomocą systemów zarządzania jakością. Jednym z najważniejszych jest akredytacja Centrum Monitorowania Jakości. Pomimo, iż jest to w Polsce stosunkowo nowy standard poprawy jakości usług medycznych, staje się coraz bardziej popularny.

Zakres badań

Badania dotyczyły funkcjonowania systemów poprawy jakości w polskich szpitalach, w tym akredytacji Centrum Monitorowania Jakości. Celem badania było ustalenie na zasadzie analizy porównawczej, który z systemów jest najbardziej skuteczny i pomocny zarówno w obszarach procesów klinicznych, jak i organizacyjnych oraz administracyjnych.

Zebrane dane dotyczyły motywów wdrożenia akredytacji, okresu trwania procesu wdrożenia, sposobu i korzyści z wdrożenia oraz specjalistycznych badań satysfakcji PASAT i SAPER. Badaną populację stanowiło 95 szpitali. Próba reprezentatywna została określona przy założeniach: 0,95 poziomu ufności, 0,50 udziału populacji generalnej, a także 0,15 błędu szacowania. Wielkość próby reprezentatywnej wyniosła 30 organizacji, a zwrotność ankiety 60%[2].

Akredytacja – zarys teoretyczny

Akredytacja placówek ochrony zdrowia powstała w Stanach Zjednoczonych w 1898 roku, kiedy opracowano tzw. „system rezultatów końcowych” jako zestaw jednolitych wymogów dla oddziałów chirurgii. W 1917 roku koncepcję rozwinęło Amerykańskie Kolegium Chirurgów w formie „standardu minimum”. W 1951 roku powołano Komisję Wspólną ds. Akredytacji Szpitali, która w 1987 roku zmieniła nazwę na Komisją Wspólną ds. Akredytacji Organizacji Opieki Zdrowotnej (Joint Commission on Accreditation of Healthcare Organizations, JCAHO).

W Polsce system akredytacyjny funkcjonuje od 1998 roku. Został wprowadzony przez Ośrodek Akredytacji Centrum Monitorowania Jakości (CMJ) w Ochronie Zdrowia z siedzibą w Krakowie. Polski program akredytacji CMJ należy do European Accreditation Network (EAN), koordynowanej przez Europejskie Towarzystwo Jakości w Opiece Zdrowotnej (ESQH), zrzeszającej programy akredytacyjne w Europie. O akredytację mogą ubiegać się placówki ochrony zdrowia, szpitale[a].

Celem akredytacji jest poprawa jakości świadczonych usług, organizacji pracy, zwiększenie wydajność pracy, poprawa wizerunku szpitala, wyróżnienie się na rynku usług medycznych, wzrost satysfakcji pacjentów i pracowników, poprawa stanu technicznego placówek, poprawa bezpieczeństwa, edukacja pracowników, wprowadzenie nowych rozwiązań oraz poprawa wewnętrznych procesów[3].

Według aktualnych danych certyfikat akredytacyjny posiada 161 szpitali w Polsce, w tym 96 ze statusem aktualności[a].

Program akredytacji składa się z 221 standardów podzielonych na 15 działów. Są to: Ciągłość Opieki (CO), Prawa Pacjenta (PP), Ocena Stanu Pacjenta (OS), Opieka nad Pacjentem (OP), Kontrola Zakażeń (KZ), Zabiegi i Znieczulenia (ZZ), Farmakoterapia (FA), Laboratorium (LA), Diagnostyka Obrazowa (DO), Odżywianie (OD), Poprawa Jakości i Bezpieczeństwo Pacjenta (PJ), Zarządzanie Ogólne (ZO), Zarządzanie Zasobami Ludzkimi (ZZ), Zarządzanie Informacją (ZI), Zarządzanie Środowiskiem Opieki (ŚO)[a].

W każdym obszarze możliwa jest do uzyskania ściśle określona liczba punktów za spełnienie dokładnie opisanych procedur.

Ocena akredytacyjna jest oparta na porównaniu stanu jednostki z wzorcami, jakie stanowią standardy akredytacyjne oraz dokonaniu oceny stopnia ich spełnienia. Oceny dokonuje Ośrodek Akredytacyjny. Minister Zdrowia po rozpoznaniu rekomendacji Ośrodka Akredytacyjnego może:

  • przyznać akredytację na okres 3 lat,
  • odmówić przyznania akredytacji.

Uzyskanie minimum 75%, możliwej do uzyskania punktacji skutkuje udzieleniem akredytacji na 3 lata. Wynik poniżej 75% skutkuje odmową przyznania akredytacji. Certyfikat akredytacyjny wydaje Rada Akredytacyjna, powoływana przez Ministra Zdrowia.

Proces wdrażania standardów akredytacyjnych

Aby placówka służby zdrowia mogła w pełni przygotować się do wdrożenia standardów akredytacyjnych powinna określić cele i motywy ich wdrożenia. Podczas samooceny przygotowania do auditu będą to wyznaczniki tego, co należy udoskonalić czy poprawić.

Na rysunku 1 przedstawiono odpowiedzi ankietowanych placówek na pytanie o motywy wdrażania akredytacji CMJ.

Rys. 1. Motywy wdrożenia akredytacji

Rys. 1. Motywy wdrożenia akredytacji
Źródło: Raport. Badania pt. „Ocena funkcjonowania szpitali z wdrożonym systemem zarządzania jakością wg normy ISO 9001 i akredytacji Centrum Monitorowania Jakości”, Koło Naukowe Zarządzania Jakością, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Respondenci wskazywali najczęściej możliwość podniesienia jakości usług (15,79%), poprawy bezpieczeństwa pacjentów (15,79%) oraz podniesienia prestiżu placówki (14,91%). Najmniej istotna okazała się chęć powiększenia grupy pacjentów (1,75%).

Powyższe wyniki wskazują na chęć podniesienia jakości usług zdrowotnych ze strony polskich placówek, co jest niezwykle istotne dla pacjentów. Podniesienie standardu świadczonych usług umożliwia jednocześnie wzrost prestiżu wśród światowych organizacji służby zdrowia.

Kolejnym aspektem badań był czas, potrzebny do wdrożenia standardów akredytacyjnych. Połowa ankietowanych wskazała w tym zagadnieniu okres od 9 do 12 miesięcy. U 39% respondentów proces wdrażania trwał ponad rok, natomiast 11% wdrażało akredytację w okresie od 3 do 6 miesięcy. Żaden z przedstawicieli ankietowanych placówek nie wskazał okresu wdrożenia poniżej 3 miesięcy. Wskazuje to na przeszkodę w postaci zbyt dużej liczby standardów akredytacyjnych do spełnienia lub dokładność i staranność placówek podczas przygotowywania się do auditu certyfikującego.

Oprócz czasu trwania tego procesu, dla każdej organizacji planującej jego rozpoczęcie, istotny jest sposób w jakim się to odbywa. Wiele organizacji, wdrażając systemy zarządzania jakością wspomaga się wyspecjalizowanymi firmami, które oferują usługi przygotowania, wdrożenia i kontroli danego systemu. Drugą metodą jest samodzielne przygotowanie przy pomocy odpowiednich szkoleń, oferowanych również przez zewnętrzne firmy.

61% ankietowanych przedstawicieli polskich szpitali wdrożyło standardy akredytacyjne samodzielnie, korzystając z oferty szkoleń tematycznych, natomiast 28% przygotowało się całkowicie samodzielnie. Jedynie 11% respondentów korzystało z pomocy zewnętrznych firm. Zrozumiały język, forma przedstawienia standardów i praktyczne przykłady z „życia” szpitala zawarte w programie akredytacyjnym ułatwiają samoocenę i motywują do samoedukacji wewnątrz placówki.

Na rysunku 2 przedstawiono odpowiedzi przedstawicieli ankietowanych szpitali na pytanie o trudności napotkane podczas wdrażania standardów akredytacyjnych.

Rys. 2. Trudności we wdrożeniu standardów akredytacji

Rys. 2. Trudności we wdrożeniu standardów akredytacji
Źródło: Raport. Badania pt. „Ocena funkcjonowania szpitali z wdrożonym systemem zarządzania jakością wg normy ISO 9001 i akredytacji Centrum Monitorowania Jakości”, Koło Naukowe Zarządzania Jakością, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Największy odsetek odpowiedzi respondentów zauważa trudność, w postaci konieczności uzupełniania dokumentacji (16,67%). Ponadto istotną barierą był też opór pracowników względem wdrażanych procedur oraz zbyt duża ilość standardów akredytacyjnych do spełnienia (15,28%). Ankietowani przedstawiciele placówek służby zdrowia nie odnotowali natomiast braku zaangażowania ze strony najwyższego kierownictwa.

Wprowadzanie w organizacji nowych rozwiązań napotyka na opór ze strony personelu. Może on wynikać z niezrozumienia nowych procedur, obawy przed dodatkowymi obowiązkami lub zmianą dotychczasowego porządku. Akredytacja CMJ kładzie duży nacisk na konieczność uzupełniania dokumentacji, porządkowania jej lub nawet tworzenia dodatkowych procedur, instrukcji. W standardach akredytacyjnych istotne jest posiadanie udokumentowanych zapisów, dotyczących każdego obszaru, procesu wewnątrz placówki.

 

Korzyści z wdrożenia akredytacji

Literatura dotycząca akredytacji wskazuje na liczne korzyści, wynikające z wdrożenia akredytacji CMJ. Odpowiednie przygotowanie, nakład pracy i zaangażowanie kierownictwa, a także personelu, gwarantują wymierne profity dla całej jednostki.

Na podstawie wyników sondy Centrum Monitorowania Jakości można stwierdzić, iż korzyści płynące z wdrożenia akredytacji dzielą się na wewnętrzne oraz zewnętrzne. Wewnętrzne to te, które poprawiają jakość usług, natomiast zewnętrzne dotyczą aspektów marketingowych[1].

Na rysunku 3 przedstawiono odpowiedzi respondentów badania na pytanie o zaobserwowane korzyści po wdrożeniu akredytacji CMJ. 

Rys. 3. Korzyści z wdrożenia akredytacji Źródło: Raport. Badania pt. „Ocena funkcjonowania szpitali z wdrożonym systemem zarządzania jakością wg normy ISO 9001 i akredytacji Centrum Monitorowania Jakości”, Koło Naukowe Zarządzania Jakością, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

Rys. 3. Korzyści z wdrożenia akredytacji
Źródło: Raport. Badania pt. „Ocena funkcjonowania szpitali z wdrożonym systemem zarządzania jakością wg normy ISO 9001 i akredytacji Centrum Monitorowania Jakości”, Koło Naukowe Zarządzania Jakością, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie

16,04% ankietowanych przedstawicieli placówek zaobserwowało poprawę bezpieczeństwa pacjentów. Równie często wskazywano korzyści takie jak: poprawa komunikacji wewnętrznej, wzrost jakości usług zdrowotnych i prestiżu placówki (15,09%). Najrzadziej obserwowano natomiast zmiany w pozyskiwaniu nowych pacjentów (1,89%) oraz w rotacji pracowników (0,94%).

 

Badania PASAT i SAPER

Proces wdrażania akredytacji CMJ wprowadza do funkcjonowania placówki znaczące zmiany, zarówno w obszarze struktur organizacyjnych placówki, jak i procesów dotyczących obsługi pacjenta. Często efekty implementacji są widoczne po długim czasie. Badanie satysfakcji pacjenta umożliwia pokazanie, jak akredytacja wpłynęła na odbiór poziomu jakości usług zdrowotnych.

Badanie satysfakcji pacjentów PASAT (Pakiet Satysfakcji) według Centrum Monitorowania Jakości to oferta skierowana do kierowników zakładów opieki zdrowotnej, którzy chcą poznać opinię pacjentów. Natomiast badanie SAPER dotyczy oceny satysfakcji personelu. Pozwala na poznanie stopnia zadowolenia pracowników i wyznaczenie głównych priorytetów w doskonaleniu organizacji[b].

W ramach ankiety przedstawicielom szpitali zadano dwa pytania dotyczące powyższych badań satysfakcji: „Czy placówka przeprowadzała badania PASAT lub SAPER?” oraz „Jak oceniają Państwo uzyskane z nich wyniki?”.

Wśród respondentów jedynie 11% przeprowadziło oba badania, ponadto 11% skorzystało tylko z badania PASAT. Aż 72% ankietowanych odpowiedziało, iż nie przeprowadzano takich ocen. Natomiast jedynie 6% zadeklarowało skorzystanie z oferty badań CMJ w niedługim czasie. Ostatni wskaźnik wynika prawdopodobnie ze zbyt krótkiego czasu od wdrożenia standardów akredytacyjnych.

Spośród ankietowanych, którzy korzystali z oferty Centrum Monitorowania Jakości i przeprowadzili badania PASAT lub SAPER, aż 75% określiło ich rezultaty jako dobry, natomiast 25% jako umiarkowany.

 

Podsumowanie

Akredytacja Centrum Monitorowania Jakości jako nowy standard poprawy jakości skutecznie pomaga w regulowaniu i udokumentowaniu procesów klinicznych, organizacyjnych oraz administracyjnych. Ze względu na przystępny język i praktyczne odniesienia do rzeczywistości, coraz więcej polskich placówek decyduje się na jej wdrożenie. Dzięki standardom akredytacyjnym możliwa jest również poprawa kwestii związanych z zarządzaniem personelem, jakością obsługi pacjenta czy dostępem do obowiązujących w danym szpitalu dokumentów. Jednak najważniejszymi korzyściami z wdrożenia akredytacji są poprawa bezpieczeństwa pacjenta, zmniejszenie liczby błędów medycznych oraz wzrost jakości świadczonych usług. Bezpośrednio wpływają one na tak cenne zdrowie i życie człowieka.

 

Literatura

    1. Dziadkowiec J., Akredytacja szpitali – niezależne potwierdzenie jakości świadczonych usług, [w:] Salerno-Kochan M. (red.) Wyzwania Zarządzania Jakością, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 2008, s. 61-66.
    2. Badania pt. „Ocena funkcjonowania szpitali z wdrożonym systemem zarządzania jakością wg normy ISO 9001 i akredytacji Centrum Monitorowania Jakości”, materiały niepublikowane, Koło Naukowe Zarządzania Jakością, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, 2014.
    3. Szetela P., Zewnętrzne systemy oceny jakości w zakładach opieki zdrowotnej: System Zarządzania Jakością wg normy EN-ISO 9001:2008 a system Akredytacji, Kierunki doskonalenia usług w ochronie zdrowia, Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2010, s. 64-76.

Netografia

  1. http://www.wsparcieakredytacji.cmj.org.pl/ (data dostępu 23.03.2014).
  2. https://www.cmj.org.pl/pasat (data dostępu 23.03.2014).
Autor: Małgorzata Kożuch Artykuł pochodzi z monografii konferencji Wyzwania Zarządzania Jakością 2014 organizowanej przez Koło Naukowe Zarządzania Jakością przy Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie.
Autorem zdjęcia w nagłówku jest „Bec”. Zdjęcie na licencji Creative Commons. Zdjęcie zostało przycięte.