Wraz z nową edycją normy ISO 9001, oczekiwano wyjaśnienia kwestii prawidłowej pisowni słowa audit/audyt. Mimo, iż wielu językoznawców mówi jednoznacznie o tym, iż „audit” nie jest prawidłowym polskim słowem, nowa edycja PN-EN ISO 9001:2009 nadal zawiera tę formę. Dowiedzmy się zatem dlaczego?

Dlaczego wielu woli audit?

Mimo znanych powszechnie wypowiedzi językoznawców, wiele osób związanych z systemami zarządzania, preferuję słowo „audit” zamiast „audyt”. Dlaczego? Powód jest prosty. „Audit” sugeruje działanie związane z systemami zarządzania. W tym znaczeniu „audit” np. jakości nie jest kontrolą, a działaniem mającym wykazać zgodność systemu zarządzania  z wymaganiami normy. Jako przeciwwagę stawia się „audyt”, który kojarzony jest z finansami. Audyt finansowy, to raczej działanie kontrolne. Przeprowadza się go kompleksowo, a nie wyrywkowo.
„Audit” i „audyt” pozwalają więc na rozróżnienie w/w czynności.

Co na to językoznawcy?

Jeśli chodzi o opinie językoznawców – są jednoznaczne. Poniżej cytat ze strony www.poradnia.pwn.pl, na której do problemu ustosunkowuje się profesor Jerzy Bralczyk.

Pytanie:
Proszę o rozstrzygnięcie następującego problemu:

Konsultanci nadzorujący proces zdobywania certyfikatu ISO wymagają, by w dokumentacji stosować zapisy pochodzące z normy wydanej przez PKN. Zapisy te brzmią następująco:

audit (z i zamiast y),
auditor (z i zamiast y),
polityka jakości,
cele jakości,
identyfikowalność.

Czy w takiej sytuacji oryginalne zapisy, których użyto w opisie normy PN-EN ISO 9001, mają przewagę nad tym, co można znaleźć w wydawnictwach poprawnościowych? Czy instytucje lub organy państwowe mogą wymuszać stosowanie pisowni niepoprawnej?

Odpowiedź:
Niedobrze jest, kiedy organy państwowe namawiają lub zmuszają do czegoś, co jest przeciw uznanym normom i zwyczajom, także językowym. W zbiorze przykładów za jednoznacznie odbiegający od polskich norm językowych uznałbym wyraz auditor, ponieważ zapożyczony z łaciny rzeczownik audytor jest w polszczyźnie od stuleci. Dzisiejsza polszczyzna przyswoiła świeżo z angielskiego auditing, z i właśnie. Bliższy jest mi audyt od auditu, tak zresztą, z y, bywa najczęściej zapisywany. Na taką pisownię wskazuje też Wielki słownik wyrazów obcych i trudnych Markowskiego i Pawelca.
Sformułowania cele jakości wydaje mi się dziwne, ale może w jakimś kontekście uzasadnione. Np. gdyby chodziło o to, czy w ogóle jakość, jakakolwiek, jest potrzebna czy też czy należy na nią zważać – moglibyśmy stawiać pytania o cele jakości. Ale byłoby to dziwaczne.
Polityka jakości to uzasadniony skrót myślowy, trochę trącący propagandą, ale typowy. Oznacza zapewne coś, co jeszcze bardziej propagandowo można określić jako politykę projakościową.
Nie mam nic przeciwko identyfikowalności. To słowo dobrze utworzone i z pewnością potrzebne.
A co do mocy zarządzeń – nie mogę się wypowiadać. Pozdrawiam.

– Jerzy Bralczyk

Inne opinie językoznawców są w podobnym tonie. Skutkiem tego jest między innymi fakt, że już w 2002 roku Rada Języka Polskiego zwróciła się do PKN o stosowanie spolszczonej pisowni słowa „audyt”. Co na to PKN?

Audit, czy audyt – opinia PKN

W kwestii słowa audit/audyt nawet w normach nie ma całkowitej jasności. Dla przykładu w PN-EN ISO 9001:2009 użyto słowa „audit”, ale już w PN-ISO/IEC 27001:2007 mamy „audyt”. Sprawę postanowiliśmy wyjaśnić u źródeł.
Odpowiedzi udzieliła nam pani Anna Mazik-Krysińska, Kierownik Działu Redakcji Wydawnictw PKN.

Jak się okazało, „Komitet Techniczny nr 6 przy wprowadzaniu norm serii ISO 9000 do zbioru Polskich Norm prosił o opinię językową i na podstawie uzyskanej odpowiedzi (z Uniwersytetu Warszawskiego) przyjął wersję AUDIT; według opinii polonistycznej – poprawną i zgodną z naszym systemem językowym.
Jak podkreśla pani Anna Mazik-Krysińska: „Warto pamiętać, że terminologię w konkretnych dziedzinach tworzą/ustalają przedstawiciele danej dziedziny, nie poloniści. Językoznawcy zaś, z założenia, nie kwestionują terminologii przyjętej na potrzeby danej dziedziny wiedzy. Zwłaszcza gdy nie istnieją żadne bariery systemowe (niezgodność z systemem języka polskiego), a w tym wypadku ich nie ma.”

Co zatem z normą PN-ISO/IEC 27001:2007 i używanym tam słowem  „audyt”?

„Oczywiście występowanie w PN-ISO/IEC 27001:2007 terminu audyt należy uznać za błąd popełniony na etapie opracowania dokumentu. Obowiązuje bowiem zasada jednolitości terminologicznej. Termin należy stosować w takiej formie, w jakiej został zapisany w podstawowej normie terminologicznej. Terminologia w danej dziedzinie powinna być spójna – dotyczy to wszystkich publikacji, nie tylko norm.” – pisze pani Anna Mazik-Krysińska.

Całość stanowiska PKN w tej kwestii prezentujemy w artykule: „Audit/audyt według PKN„.

Co zatem zrobić?

Jaka jest więc prawidłowa forma? „Audit”, czy „audyt”? W tej kwestii najlepiej zdać się na językoznawców.
Nie mniej jednak nie warto „kruszyć kopii” ze wszystkimi, którzy piszą i mówią inaczej niż zalecają to eksperci. Język ewoluuje i wiele form, które jeszcze niedawno uznawane były za nieprawidłowe, teraz funkcjonują w języku polskim, jako poprawne.
Ze strony autorów jakosc.biz mogę zapewnić, że dopóki „audit” będzie funkcjonował, choćby w języku potocznym, na stronach serwisu będzie pojawiał się wymiennie z „audytem”.