Zgodnie z definicją Łańcuckiego systemem zarządzania środowiskiem nazywamy wyodrębnioną i odpowiednio uporządkowaną działalność przedsiębiorstwa, która jest związana z zarządzaniem, użytkowaniem, ochroną i kształtowaniem środowiska przyrodniczego.
[info]Formy i zasady oddziaływania na środowisko można rozpatrywać na trzech płaszczyznach:
- zarządzanie środowiskiem w skali państwa, a obecnie w skali grupy państw, czyli Unii Europejskiej,
- zarządzanie środowiskiem w skali lokalnej przez samorządy terytorialne,
- zarządzanie środowiskowe w ramach przedsiębiorstw i innych instytucji.
[/info]
Norma ISO 14001 charakteryzuje istotę zarządzania środowiskowego w ramach pojedynczych przedsiębiorstw właśnie i jest najważniejsza z serii norm ISO 14000.
[ok]System Zarządzania Środowiskowego to część ogólnego systemu zarządzania, w skład którego wchodzi głównie: struktura organizacyjna, planowanie, odpowiedzialność, zasady postępowania, procedury oraz procesy i środki potrzebne do opracowania, wdrożenia, realizowania i utrzymania polityki środowiskowej organizacji.[/ok]
Zgodnie z zapisami normy, zapobieganie zanieczyszczeniom to stosowanie procesów, technologii, materiałów i innych zasobów w celu:
- po pierwsze uniknięcia zanieczyszczeń,
- jeśli się nie da uniknąć zanieczyszczeń to należy je ograniczyć,
- a jeśli nie da się uniknąć i ograniczyć to nadzorować.
Wszystko w ramach zmniejszenia negatywnego wpływu na środowisko.
Spełnianie wymagań normy ISO 14001 polecane jest organizacjom, które zamierzają:
- wdrożyć, utrzymać i doskonalić system zarządzania środowiskowego,
- mieć pewność co do postępowania zgodnie z ustanowioną polityką środowiskową organizacji i potwierdzić tę zgodność stronom zainteresowanym.
Podstawowe wymagania normy ISO 14001 są następujące:
- opracowanie, zdefiniowanie i zakomunikowanie polityki środowiskowej,
przykład: organizacja zobowiązuje się między innymi do segregowania odpadów, wyposaża biura w odpowiednie pojemniki oraz instruuje pracowników co i jak mają segregować przy wyrzucaniu odpadów;
- ustanowienie systemu planowania w celu identyfikacji aspektów środowiskowych oraz oceny oddziaływania organizacji na środowisko, planowanie oraz realizacja udokumentowanych celów i zadań środowiskowych, opracowanie procedury identyfikacji aspektów środowiskowych swojej działalności,
przykład: utworzenie procedury identyfikacji znaczących aspektów środowiskowych dla zakład przetwórstwa rybnego, zdefiniowano dwa aspekty:
- aspekt środowiskowy: emisja CO2 do powietrza w wyniku pracy wędzarni, wpływ na środowisko: zanieczyszczenie powietrza;
- aspekt środowiskowy: zużycie wody do produkcji przetworów rybnych, wpływ na środowisko: zmniejszenie zasobów naturalnych wody zdatnej do picia;
procedura zakłada regularne, kwartalne przeglądy zdefiniowanych aspektów oraz ustalonych celów; w tym przypadku celem środowiskowym może być zmniejszenie emisji gazów o konkretny parametr oraz zmniejszenie zużycia wody na skutek zastosowania nowszej technologii (również o konkretny parametr); zanim ustali się takie cele należy parametry aspektów środowiskowych dokładnie monitorować (mierzyć), aby na podstawie danych rzeczywistych ustalić wartość do doskonalenia;
- opracowanie programów zarządzania środowiskowego, w których należy określić zasoby, a więc odpowiedzialność, środki, terminy,
przykład: w nawiązaniu do poprzedniego punktu: zebranie celów środowiskowych w jeden spójny program zarządzania środowiskowego, w celu uniknięcia na przykład wzajemnego wykluczania się celów, należy przyjąć priorytety zgodnie z wielkością wpływu na środowisko poszczególnych aspektów;
- opracowanie procedury identyfikowania i dostępu do obowiązujących organizację przepisów prawnych, które wiążą się z aspektami środowiskowymi,
przykład: wyznaczony przedstawiciel kierownictwa zakładu mięsnego ma obowiązek co kwartał sprawdzać na stronach internetowych zainteresowanych instytucji, czy nie zmienił się którykolwiek z obowiązujących firmę przepisów i czy nie należy się do ewentualnej zmiany dostosować (wraz z opisaniem drogi postępowania w formie procedury);
- określenie celów i zadań zgodnych z polityką środowiskową dla każdej funkcji i poziomu w obrębie organizacji,
przykład: zgodnie z ustanowionymi zasadami operator tokarki wie, że nie ma wylewać płynu chłodzącego z maszyny do kratki ściekowej tylko do zwrotnego pojemnika, a magazynier wie, że ma sortować odpady zgodnie z oznaczeniami na pojemnikach na odpady;
- określenie struktury odpowiedzialności i uprawnień, kierownictwo wyznacza swojego przedstawiciela (pełnomocnika),
przykład: zakład przetwórstwa warzywnego posiada zatwierdzoną strukturę organizacyjną a za swojego pełnomocnika w zakresie systemu jakości wybrano kierownika logistyki;
- procedura uświadamiania zatrudnionych o ważności wdrażania polityki środowiskowej oraz strukturach oddziaływań na środowisko,
przykład: pracownicy szkoleni są regularnie co sześć miesięcy, w zakresie znajomości polityki środowiskowej firmy i obowiązków, które dotyczą ich obszarów pracy;
- ustanowienie procedury przebiegu informacji o aspektach środowiskowych, zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz organizacji,
przykład: kierownictwo platformy wiertniczej ma opracowaną szczegółową procedurę drogi powiadamiania o przecieku ropy do morza;
- opracowanie podstawowych elementów systemu zarządzania środowiskowego i ich wzajemnych powiązań w postaci pisemnej lub elektronicznej,
przykład: utworzenie księgi środowiskowej wraz z umieszczeniem jej na firmowym serwerze w wersji tylko do odczytu. Księga środowiskowa zawiera definicje stosowane w systemie, opis działalności przedsiębiorstwa, zakres systemu, politykę środowiskową i cele, strukturę organizacyjną i zakres odpowiedzialności, załączniki (sformalizowane procedury, wymagane przez normę);
- opracowanie procedury nadzoru nad dokumentacją,
przykład: w procedurze identyfikowania aspektów środowiskowych zmieniła się częstotliwość aktualizacji zapisów, nową procedurę pisemnie zatwierdza dyrektor zakładu;
- ustanowienie procedury sterowania operacyjnego,
przykład: opracowanie procedury konserwacji maszyn i urządzeń w odniesieniu do zdefiniowanych aspektów środowiskowych;
- opracowanie procedury identyfikacji potencjalnych zagrożeń i sytuacji awaryjnych, postępowania na wypadek wystąpienia,
przykład: opracowanie listy potencjalnych zagrożeń dla środowiska występujących w wyniku awarii w przedsiębiorstwie, przeprowadzenie ćwiczeń w celu zweryfikowania założeń dotyczących reakcji na realne zagrożenia;
- opracowanie procedury monitorowania i pomiaru kluczowych charakterystyk działalności wpływającej na środowisko oraz procedury okresowej zgodności z odpowiednimi przepisami prawnymi, dotyczącymi ochrony środowiska,
przykład: opracowanie procedury sposobu sprawdzania stanu zanieczyszczenia ścieków pochodzących z działalności produkcji roślin doniczkowych;
- opracowanie procedury postępowania z wyrobem niezgodnym oraz inicjowania działań korygujących i zapobiegawczych,
przykład: opracowanie sposobu postępowania z uszkodzonymi w transporcie pojemnikami z rozpuszczalnikami oraz podjęcie działań w celu usunięcia przyczyn powstawania uszkodzeń;
- opracowanie procedury nadzoru nad zapisami,
przykład: ustalenie sposobu nadzorowania zapisów z bieżących odczytów ciśnienia gazu w instalacji na platformie wiertniczej;
- opracowanie procedury auditów systemu zarządzania środowiskowego,
przykład: harmonogram wewnętrznych audytów oraz tworzenie raportów z ich przeprowadzenia w firmie produkującej wyroby z tworzywa sztucznego;
- dokonywanie okresowych przeglądów systemu zarządzania środowiskowego.
przykład: regularne, comiesięczne spotkania najwyższego kierownictwa w ramach omówienia dotychczasowych wyników i ustalenia celów środowiskowych na kolejne tygodnie;
Źródła:
Łunarski J., Zarządzanie jakością. Standardy i zasady, WNT, Warszawa 2008.
Sokołowicz W., Srzednicki A., System zarządzania jakością oraz inne systemy oparte na normach, C.H. Beck, Warszawa 2006.
Szkiel A., materiały z kursu na Asystenta Zarządzania Środowiskowego wg PCBC, Gdynia 2010.
