Wprowadzenie
Rozwój gospodarczy, zniesienie granic celnych, rozszerzenie strefy wolnego handlu pomiędzy krajami Unii Europejskiej, zainicjowały potrzebę znormalizowania i ujednolicenia wymagań we wszystkich krajach członkowskich, dotyczące poszczególnych produktów żywnościowych. Parlament Europejski i Rada Europy w dniu 28 stycznia 2002 roku przyjęły Rozporządzenie nr 178/2002/WE (General Food Law Regulation), które stanowi fundament dla stanowienia prawa żywnościowego. Kraje członkowskie Unii Europejskiej posiadają swoje wewnętrzne systemy zapewnienia jakości żywności, gwarantujące ich wiarygodność i powtarzalność.
Przepływ certyfikowanych produktów rolniczych i artykułów żywnościowych w krajach Unii Europejskiej, jak i z krajów trzecich, jest regulowany poprzez wymagania znajdujące się w systemach gwarantowanej jakości żywności, którą definiujemy jako zbiór cech i kryteriów, za pomocą których charakteryzuje się żywność pod względem wartości odżywczej, jakości organoleptycznej oraz bezpieczeństwa dla zdrowia konsumenta. Jakość żywności jest również formułowana jako zdolność produktu żywnościowego, do spełnienia trzech podstawowych wymagań, jakimi są: zdrowotność, atrakcyjność sensoryczna, oraz dyspozycyjność. Cechy te mają szeroki zakres znaczenia, w zależności od rodzaju produktu i upodobań odbiorców (konsumentów jak również przedsiębiorstw). Na zdrowotność mają wpływ: wartość dietetyczna, wartość energetyczna, wartość odżywcza i bezpieczeństwo dla zdrowia. Drugą grupę cech jakości produktów żywnościowych stanowi atrakcyjność sensoryczna, na którą składają się: wygląd zewnętrzny produktu, wygląd na przekroju, konsystencja, soczystość i kruchość, smakowitość i zapach. Ostatnią grupę stanowi dyspozycyjność określana przez takie cechy, jak: wielkość jednostkowa i rozpoznawalność gatunku, trwałość oraz łatwość przygotowania. Z punktu widzenia konsumenta bezpieczeństwo żywności to najważniejsza cecha, wpływająca na poziom jakości produktów żywnościowych.
Wspólnotowe systemy gwarantowanej jakości żywności
Zgodnie z ustawodawstwem Unii Europejskiej wszyscy producenci żywności mają obowiązek zastosowania w swoich zakładach produkcyjnych następujące systemy zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego żywności:
- Dobra Praktyka Higieniczna (GHP)
- Dobra Praktyka Produkcyjna (GMP)
- Analiza Zagrożeń i Krytycznych Punktów Kontroli (HACCP)
Wdrażanie wymienionych systemów jest obowiązkiem każdego producenta żywności w Unii Europejskiej, wynika to z rozporządzenia (WE) nr. 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych. Na poziomie krajowym obowiązek ten wynika z ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia z dnia 25 sierpnia 2006r. (Dz. U. 2006 nr 171, poz. 1225). Nie są to jedyne systemy zapewnienia jakości żywności w Unii Europejskiej. Wśród systemów dobrowolnych, w których producent sam decyduje o wdrożeniu ich do łańcucha produkcji należy wymienić:
- EureGAP- European Retailer Working Group-Good Agricultural Practice,
- IFS- International Food Standard,
- BRC- British Retail Consortium,
- ISO 9001,
- ISO 22000,
- ChNP- chroniona nazwa pochodzenia,
- ChOG- chronione oznaczenie geograficzne,
- GTS -System Gwarantowanych Tradycyjnych Specjalności.
W krajach Unii Europejskiej jakość wyrobów oraz świadczonych usług jest bardzo istotnym elementem konkurencji na rynku oraz stanowi ważny czynnik decydujący o stopniu zadowoleniu konsumenta. Wspólnota Europejska chroni tradycyjne produkty żywnościowe pochodzące z określonych rejonów, lub wyprodukowane w określony sposób. W ramach działań dążących do zwiększania jakości produktów rolniczych jak i artykułów żywnościowych, powstały systemy gwarantujące wysoką jakość produktów, przy optymalnym wykorzystaniu wszystkich środków produkcyjnych, jak również przy jak najmniejszym wpływie na środowisko naturalne i dbałości o zdrowie ludzi pracujących przy produkcji.
EurepGap
W 1997r. z inicjatywy grupy roboczej Europejskich Handlowców Świeżymi Produktami Ogrodniczymi (Euro-Retailer Produce Working Group – EUREP) został opracowany system dobrej praktyki rolniczej (GAP), dla producentów Świeżych owoców i warzyw. EurepGap jest systemem, który wyznacza minimalne standardy produkcyjne warzyw, owoców, grzybów, kwiatów, roślin ozdobnych i kawy. Jest skierowany równocześnie do hodowców ryb, oraz producentów produktów zwierzęcych. System oparty jest na kryteriach wywodzących się z systemu HACCP. Zawiera wymogi dotyczące bezpieczeństwa żywności na etapie produkcji pierwotnej, ochrony środowiska, oraz zdrowia i bezpieczeństwa pracowników. System ten składa się z wymagań ogólnych, które zawierają prawa, obowiązki i najważniejsze kryteria zgodności, których stuprocentowe spełnienie, umożliwia pozyskanie certyfikatu EurepGap. Kryteria Zgodności zwane również Punktami Kontrolnymi obejmują 14 obszarów produkcji rolniczej: identyfikowalności, dokumentowania i audytów wewnętrznych, odmian i sadzonek, historii zarządzania, miejscem upraw, zarządzania glebą i podłożem, stosowania nawozów, nawadniania i nawożenia, ochrony upraw (analiza pozostałości środków ochrony roślin), zbioru, obróbki po zbiorczej (pakowanie, sortowanie, mycie, składowanie, klasyfikacja u producenta), zarządzania odpadami i zanieczyszczeniami, zdrowia, bezpieczeństwa i zarobkowania pracowników, ochrony środowiska, skarg od klientów. Do najważniejszych korzyści z wprowadzenia i certyfikowania systemu EurepGap należą:
- gwarancja wysokiej jakości i bezpieczeństwa produktów,
- możliwość skutecznej weryfikacji oczekiwań i realizacji spełniania wymogów, potwierdzających właściwą jakość oferowanych owoców i warzyw oraz ich przetworów,
- uzyskanie dowodu zgodności procesu produkcji, z międzynarodowymi standardami,
- obniżenie kosztów produkcji, co skutkuje optymalizacją produkcji,
- minimalizacja szkodliwego wpływu na środowisko poprzez dbałość o naturę.
British Retail Consortium (BRC)
BRC to międzynarodowy standard opracowany przez Brytyjskie Konsorcjum Detalistów (British Retail Consortium) w 1998 roku. Standard BRC definiuje szczegółowe wymagania, które muszą być spełnione, aby zapewnić jak najwyższą jakość i bezpieczeństwo dostarczanych produktów oraz powtarzalności poziomu jakości produktów, poprzez integrację przepisów zawartych w normach ISO 9000, a także systemie HCCAP wraz z GMP/GHP. System opiera się na czterech głównych standardach:
- Global Standard- Food – dotyczący jednolitych wymagań i przejrzystości w całym łańcuchu dostaw,
- Global Standard- Consumer Products- dla produktów przemysłowych,
- Global Standard- Packaging- dla przedsiębiorstw produkujących i dostarczających materiały opakowaniowe,
- BRC/FDF Non-GM Food Standard- dla dostawców żywności niemodyfikowanej genetycznie.
Podczas certyfikacji BRC producent podlega sprawdzeniu zgodności z wymaganiami w takich obszarach zarządzania jak (system HACCP, system zarządzania jakością, stan techniczno-sanitarny, nadzorowanie wyrobu, sterowanie procesem, personel). Podstawowymi korzyściami z wprowadzenia do organizacji systemu BRC są: poprawa jakości produktów, a także spełnienie wymogów w zakresie bezpieczeństwa i legalności produktu, we wszystkich obszarach przedsiębiorstwa. Ciągła obserwacja wszelkich działań umożliwia korektę wszelkich niezgodności. Uniknięcie częstych auditów ze strony odbiorców również poprawi wydajność pracy, gdyż audity dosyć często dezorganizują pracę. Wprowadzenie standardu BRC wpływa na zwiększenie zaufania klientów i handlowców. Ma też znaczenie w procesie ciągłego doskonalenie. BRC niesie również za sobą korzyści dla klientów takie jak: wysoki standard obsługi w dostarczaniu bezpiecznych produktów o określonej jakości, oraz zgodności z wymaganiami przepisów prawnych UE.
International Food Standard (IFS)
IFS jest to uniwersalny system zapewnienia bezpieczeństwa żywności, opublikowany w 2002r. przez niemieckich detalistów zrzeszonych w Hauptverband der Deutschen Einzelhandels (HDE). Najnowsza 5 wersja IFS powstała 1 sierpnia 2007 roku i jest wynikiem współpracy HDE z przedsiębiorcami francuskimi (FCD), oraz z przedstawicielami 3 włoskich federacji handlu zagranicznego ANCC I ANCD. System IFS odznacza się jednolicie sformułowanymi zasadami oceny dla wszystkich producentów, procedurami audytów i wzajemną akceptacją ich wyników, co zapewnia przejrzystość w całym łańcuchu żywnościowym, oraz pomaga zredukować czas i koszty oceny. Standard IFS opiera się na 5 filarach zarządzania, które zawierają wytyczne dotyczące:
- Systemu zarządzania jakością,
- Zaangażowania kierownictwa,
- Zarządzania zasobami,
- Procesu produkcji,
- Pomiarów, analiz i doskonalenia.
Największą z korzyści wdrożenia i certyfikowania systemu IFS jest wzrost zaufania klientów do marki firmy poprzez posiadanie międzynarodowego certyfikatu potwierdzającego bezpieczeństwo oferowanych towarów. Gwarantuje on wzrost konkurencyjności na rynku krajowym i międzynarodowym.
Podsumowanie
Systemy zarządzania jakością i bezpieczeństwem żywności odgrywają ważną rolę w handlu międzynarodowym artykułami rolno-spożywczymi. Wdrażanie i certyfikowanie systemów począwszy od producentów, poprzez przedsiębiorstwa przetwarzające surowce rolne, aż do supermarketów – gwarantuje, iż konsument otrzyma wysokiej jakości produkt. Zapewnienie bezpieczeństwa i jakości artykułów spożywczych wymaga określenia ich punktów kontrolnych i kryteriów postępowania z produktem, na każdym etapie jego drogi do konsumenta. Większość krajowych jak i wspólnotowych systemów posiada swoje znaki jakości. Gwarantują one prawdziwość kupowanego produktu, co wpływa również na jego konkurencyjność na rynku.
Wspólnotowe systemy zarządzania jakością żywności, a w szczególności EureGap, BRC i IFS znajdują coraz większe uznanie wśród producentów w wielu krajach. Pojawiają się jednak pewne problemy z wzajemną uznawalnością certyfikatów, gdyż różne sieci handlowe mają różniące się wymagania. Wdrożenie któregokolwiek z systemów jest dosyć kosztowne, jednak skutkuje optymalizacją zużycia wszelkich środków, poprawieniem wyników pracy oraz zmniejszeniem negatywnego wpływu na środowisko. Z punktu widzenia konsumenta, artykuły spełniające wszelkie wymagania zawarte w systemach, wzbudzają jego zaufanie i poczucie bezpieczeństwa podczas konsumpcji.
Wnioski
Polityka unijna chroni zdrowie w całym łańcuchu rolno-spożywczym – obejmującym wszystkie etapy produkcji żywności od hodowli po konsumpcję – przez zapobieganie skażeniu żywności, promowanie higieny żywności i rozpowszechnianie informacji na jej temat. Dzięki temu konsumenci mają znacznie większy wybór, a ceny są niższe z uwagi na większą konkurencję. Ustanowienie jednolitych przepisów obejmujących najistotniejsze zasady dotyczące jakości i bezpieczeństwa żywności opierały się na standardach takich jak EurepGAP, BRC i IFS. Przeznaczone są one dla producentów z sektora spożywczego. Ich celem jest ocena spełnienia wymagań w zakresie bezpieczeństwa żywności. Zapewnieniem takich działań jest uzyskanie certyfikatu, a w dłuższym okresie czasu zwiększenie przewagi konkurencyjności nad innymi firmami, zdobycie zaufania konsumentów, handlowców, kontrahentów, ale których jakość i bezpieczeństwo żywności jest niezwykle ważna, dlatego znajdują one uznanie wśród producentów zarówno na świecie jak i w Polsce.
Literatura:
- Berdowski J.B., Wpływ współczesnych systemów zarządzania jakością a szczególnie HACCP, BRC, IFS na proces doskonalenia organizacji zajmującej się produkcją i obrotem żywności. Problemy jakości, 2005, nr. 9, s. 9-13
- Dzwolak W., Bezpieczeństwo żywności wg nowej wersji standardu BRC, Problemy Jakości, 2008, s.17-20
- Jeznach M., Międzynarodowe standardy zarządzania jakością i bezpieczeństwem żywności w branży rolno-spożywczej, Problemy Rolnictwa Światowego, 2007, Tom XVII, s. 63-69
- Jeznach M., Rola standardów BRC/IFS w kształtowaniu przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw spożywczych, Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 2008 nr. 10 s. 113-117
- Kołożyn-Krajewska D., Sikora T., Zarządzanie bezpieczeństwem żywności, C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 71-72, 137-140
- Litwińczuk Z., Towaroznawstwo surowców i produktów zwierzęcych, Wyd. Rolnicze i Leśne, Warszawa 2012 s. 75
- Świderski F., Towaroznawstwo żywności przetworzonej z elementami technologii, SGGW, Warszawa 2010 s. 60
- Wierzbicka A., Sochaczewski W., System gwarantowanego pochodzenia surowców rolnych i certyfikacji jakości żywności, Zarządzanie Jakością Żywności. ARR Warszawa 2007, s. 1-16.
- Ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia z dnia 25 sierpnia 2006r. (Dz. U. 2006 nr 171, poz. 1225)
Netografia
- http://www.outsourcing.edu.pl/pl/article/details/type/scientific/id/188
- http://www.tuv-gem.com.pl/brc-system-zarzadzania-bezpieczenstwem-zywnosci